nettime-nl: Techniek & Politiek, een gevaarlijk verbond

["buro Jansen & Janssen" <respub@xs4all.nl>]

Datum: dec 98
Auteur: Wil van der Schans
Uit: Op de Grens nr. 3
Thema: migratie


TECHNIEK EN POLITIEK - EEN GEVAARLIJK VERBOND?   

Camera's in de bus, chip-card voor de bank, DNA-registratie voor criminelen,
nieuwe  technieken die al niet meer weg te denken zijn uit ons moderne
bestaan. Maar een smart- card met echt alles erop en eraan zoals in
Thailand, een geïmplanteerde microchip met  zendsignaal of een digitale foto
in een centrale databank, lijken nog ver weg. Toch  blijken politieke
beleidsmakers over de hele wereld deze technieken meer en meer te  zien als
een middel om de maatschappij vorm te geven, te beheersen en te controleren.
Kritiek is er nauwelijks en wie kritiek heeft, wordt de mond gesnoerd. De
techniek wordt  immers ingezet ter bescherming van de burger zelf. Wie niets
te verbergen heeft, heeft  ook niets te vrezen. Maar neemt de techniek niet
een loopje met de politiek?  Worden  technische toepassingen niet een
simpele oplossing voor maatschappelijke vraagstukken  die juist om andere
oplossingen vragen? 

Met de komst van de computer en van digitale beeld- en opname technieken
zijn de  mogelijkheden van controle en beheersing de laatste jaren flink
toegenomen. Zo wordt bij  identiteitscontroles vaker gewerkt met
biometrische kenmerken (zoals vingerafdrukken en  irisherkenning) en wordt
een steeds groter deel van de openbare ruimte (NS-stations, bussen,
bepaalde delen van steden) d.m.v. videobewaking gecontroleerd. De
introductie van nieuwe  controletechnieken gaat meestal gepaard met fikse
vertogen over de toename van criminaliteit of  fraude. 'Honderden illegalen
op één adres' was het vertoog voor de invoering van het  Vreemdelingen
Administratie Systeem, en 'Grote fraude onder uitkeringstrekkers' toen de
computers van de Sociale Diensten werden gekoppeld.   

De Koppeling
 
Het koppelen van (computer)bestanden is naast het plaatsen van camera- en/of
videobewaking het belangrijkste  controlemechanisme voor de 'openbare ruimte'. 
 
In het artikel over het project 'Zoeklicht' in ditzelfde nummer wordt maar
al te duidelijk dat de fraude die door  het koppelen van bestanden wordt
opgespoord minimaal is. Het middel dat ingezet wordt staat dus niet in
verhouding tot wat het oplevert. Wat wel gebeurt is dat mensen in een
verdacht hokje geplaatst worden.
 
In 'Big Brother' verduidelijkt Simon Davies (directeur van Privacy
International) aan de hand van een voorbeeld uit  Australië de waanzin van
het koppelen. Een project van de Australische Belastingdienst in 1994, dat
een  vergelijking betrof tussen 20 miljoen datafiles en dat 17 miljoen
dollar kostte, leverde geen enkel geval van  misbruik op. Recentelijk
onderzocht het Ministerie van Sociale Zaken zo'n 137 miljoen datafiles. Er
bleken 2,2  miljoen 'fouten' in te zitten, waarvan er 182.442 werden
uitgeselecteerd voor verder onderzoek. 40.000 Mensen  kregen een brief, en
door hun antwoorden vielen er weer 26.000 af. Van de 14.000 die er
overbleven wordt een  aantal verder onderzocht. In praktijk blijkt tot nu
toe minder dan 1% van zo'n uitgeselecteerde groep werkelijk te  frauderen. 
 
Ondertussen zijn al wel hele groepen 'verdacht', van veel mensen wordt de
privacy aangetast en moeten  onschuldigen hun onschuld bewijzen. In feite
vindt er door het koppelen van steeds meer databestanden een  constante
'scan' plaats van de hele bevolking. Het lijkt momenteel nog mee te vallen,
de problemen van het  koppelen van bestanden zijn nog altijd groter dan werd
verwacht. Bij de opzet van nieuwe systemen wordt er  echter al rekening
gehouden met een koppeling aan andere bestanden. 
 
Elke burger zal over niet al te lange tijd een 'digitaal evenbeeld' hebben.
Een  evenbeeld dat voor de overheid  meer waarde heeft dan de burger zelf.
De burger zelf zal steeds meer de plicht krijgen zijn onschuld te bewijzen,
iets wat bij asielzoekers al flink aan de gang is.
 

De openbare ruimte
 
Naast een digitaal evenbeeld zal iedereen in de toekomst nog een op video
vastgelegd evenbeeld hebben.  Begonnen als trend in de VS, Frankrijk en
Groot-Brittannië verspreiden de camera's zich  over heel Europa.
 
Ook hier wordt het beeld van de techniek gebruikt als oplossing voor een
maatschappelijk probleem: de  criminaliteit. De technieken die gebruikt
worden ontwikkelen zich steeds meer richting 'intelligente dataminers'. 
 
In de meest simpele vorm gaat het om videoregistratie voor kortere duur.
Banken bijvoorbeeld registreren de hele  dag door wie het gebouw in en uit
gaat en wissen de tape na een dag. 
 
Iets geavanceerder is het maken van opnamen met een digitale camera. Daarbij
kunnen beelden veel  eenvoudiger worden opgeslagen en teruggezocht. Ook
wordt het koppelen aan andere bestanden zo veel  eenvoudiger.
 
Zo bewaren veel banken met een digitaal opnamesysteem  bijvoorbeeld een foto
van iedere bezoeker op cd-rom.  Ook het centrum van Ede zal op deze manier
in de gaten worden gehouden.
 
Weer verder gaat het koppelen van digitale video-opnamen aan andere digitale
bestanden. Een voorbeeld hiervan  is het videobewakingssysteem dat in het
centrum van Liverpool is geïnstalleerd. De opnamen van dit systeem  worden
vergeleken met digitale beelden van geregistreerde criminelen. In de
controlekamer krijgt men een  signaal als zo iemand op het beeld verschijnt.
De bewakingsdienst zal die persoon dan extra in de gaten houden.
 
In Nederland wordt het koppelen van digitale beelden vooralsnog alleen
toegepast bij de controle langs de  snelwegen. Er zijn momenteel twee
systemen geïnstalleerd: één langs de ringweg rond Amsterdam en één langs  de
A2 van Amsterdam naar Maas-tricht. Het systeem herkent alle uiterlijke
kenmerken van  een auto, zodra die  maar één keer geregistreerd is. Ook het
aantal hoofden achter de voorruit, de kleur en vorm van de auto en  stickers
op de auto worden geregistreerd. 
 
Daarnaast wordt het kenteken omgezet en vergeleken met het bestand in
Veendam. Zwartrijders krijgen  onmiddellijk een boete thuisgestuurd. Tot nu
toe worden alleen de beelden van verkeersovertreders bewaard,  maar als er
in Nederland volgend jaar definitief op het rekeningrijden wordt overgegaan,
zullen de bewegingen  van automobilisten nog nauwkeuriger in kaart worden
gebracht.
 
In de staat Massachussetts in de VS is een project gaande om alle 4,2
miljoen bezitters van een rijbewijs te voorzien  van een digitale foto.
Tevens zullen deze foto's worden opgeslagen in een database.
Videoregistraties kunnen  vervolgens gemakkelijk worden gekoppeld aan deze
database. Het gevolg hiervan is, dat de bewegingen van de  aldus
geregistreerde mensen op een gegeven moment vrij nauwkeurig in kaart te
brengen zijn.
 


De identificatie
 
Naast beheersing en controle van de openbare ruimte proberen overheid en
bedrijfsleven ook meer grip te krijgen  op de persoonlijke levenssfeer. Daar
waar de overheid de nadruk legt op fraudebestrijding, gaat het belang van
bedrijven hoofdzakelijk naar goed controleerbaar betalingsverkeer. De
ultieme controle richt zich nu vooral op  uitkeringstrekkers, maar ook
steeds meer  voorzieningen die de overheid verstrekt zijn onderhevig aan een
streng  controlesysteem. Basis voor controle is de persoonsidentificatie. Op
dit moment kan nog worden volstaan met een  paspoort als
identificatiemiddel, maar het toepassen van biometrische kenmerken en/of
micro-chips zal wellicht  weldra het paspoort overbodig maken. Ook
DNA-registratie zal een belangrijke rol gaan spelen. 
 
Fraude en misbruik worden aangegeven als reden om nieuwe
identificatieverplichtingen te introduceren. Maar  hoe ver kan een overheid
gaan? In Engeland circuleerde al in 1994 al een voorstel om van alle burgers
die een  overheidsuitkering kregen een vingerafdruk op te slaan. Maar of de
identificatie nu verloopt via een vingerafdruk,  of zoals nu in Nederland
via het sofinummer, eigenlijk maakt het niet zoveel uit. Belangrijker is het
om te weten  welke gegevens gekoppeld gaan worden aan deze
identificatiesystemen. 
 
Wie een bijstandsuitkering heeft of een verblijfsvergunning aanvraagt, kent
de vragen. Mag ik uw giro-afschriften  zien, wie is uw huisarts, van wie is
die tandenborstel en ga zo maar door. Door mensen die totaal afhankelijk
zijn  van een gulle overheid (vanwege het hebben van een uitkering of
verblijfsvergunning) wordt dit als onprettig  ervaren.
 

De techniek en de politiek gaan hier hand in hand. Technisch is er steeds
meer mogelijk, de politiek stelt steeds  meer regels, waarop de techniek
zich weer ontwikkelt, de politiek ontdekt nog kleine gaatjes en de techniek
woekert voort. Uiteindelijk zal de privacygevoelige informatie een zwervend
bestaan leiden door de  overheidcomputers, die eenmaal gekoppeld, als één
groot neuraal overheidsnetwerk de burgers zal controleren.  Hoe ver deze
ontwikkeling kan gaan is (vreemd genoeg) duidelijk zichtbaar in Thailand.
Iedere burger is de  afgelopen drie jaar voorzien van een hig-tech plastic
identiteitsbewijs. De kaart bevat een digitale vingerafdruk en  foto,
familiegegevens, opleiding en beroep, nationaliteit, religie en gegevens van
belastingdienst en politie. Alleen  met deze kaart heeft men toegang tot
overheidsvoorzieningen. Daarnaast wordt de kaart gebruikt voor controles op
straat. Alle op deze manier verzamelde gegevens worden opgeslagen in het
centrale bevolkingsregister. De Thaise  overheid heeft hiermee een zeer
geavanceerd controlemechanisme opgezet: van alle burgers wordt bijna alles
geregistreerd.
 
Met de introductie van de smart-card zal de mogelijkheid tot het koppelen
van privé-gegevens nog verder  toenemen. Al veel varianten van de smart-card
zoals de chipcard worden toegepast. In feite is de smart-card een  heel
klein persoonsgebonden computertje, waar afhankelijk van het doel van alles
op geregistreerd kan worden.  Zo zal de Albert Heyn graag de uitgavepatronen
van haar klanten willen volgen en zijn artsen  geïnteresseerd in het
medisch verleden van hun patiënten. De Thaise ID-card vormt de ultieme
verzameling persoonlijke gegevens,  maar ook de diverse bedrijfsgerichte
kaarten zijn te koppelen als de politieke wil er is. 
 
Een stapje verder in de richting van totale controle is de ontwikkeling van
de geïmplanteerde microchip. In  Nederland kennen we al een systeem van
geringeloorde koeien; in de VS ontwikkelden diverse bedrijven iets
vergelijkbaars voor mensen. Op de microchip kunnen, net als op de
smart-card, naar believen gegevens worden  gezet. Nu nog vindt de techniek
aftrek binnen de medische wereld, waar bijvoorbeeld bij borstimplantaties
een  microchip wordt toegevoegd met medische gegevens van de geïmplanteerde.
In de VS wil men ook bij andere  operaties microchips implanteren, omdat
dossiers dan nooit meer zoek zouden raken. Maar de bedrijven hebben  meer
plannen: wat te denken van implanteren van microchips bij ouden van dagen of
kinderen? Dit vanwege de  mogelijkheid van bepaalde microchips om een
signaal uit te zenden: een verloren familielid is zo zeer  gemakkelijk op te
sporen. Een volgende stap is het implanteren van criminelen: een eenvoudiger
vorm van  huisarrest bestaat er niet. Op den duur wordt het eenvoudiger
iedereen maar een microchip te geven; al die  pasjes verliezen we toch maar.
 

Het verbond
 
Natuurlijk is het niet zo dat technische ontwikkelingen een autonoom proces
vormen binnen de maatschappij. Uit  de artikelen over het project
'Zoeklicht' en over de controle binnen de asielketen blijkt zeer duidelijk
welke  stimulerende rol de politiek in dit geheel speelt. De politiek heeft
de afgelopen tien jaar een duidelijke keuze  gemaakt: een keuze voor de
vrije markt en daarmee voor inkrimping van overheidsuitgaven binnen de
collectieve  voorzieningen. Gevolg hiervan zijn de strengere regels voor het
gebruik van die voorzieningen. Regels die vaak zo  specifiek zijn (zie
bijvoorbeeld de Bijstandswet of de Koppelingswet), dat de controle erop een
verregaande  aantasting van de privacy inhoudt. 
 
De moderne staat wantrouwt zijn burgers. Experts (medici, technologen en
andere wetenschappers) zeggen het  beste voor te hebben met de burgers, maar
gezamenlijk stellen ze de regels. Deze regels dienen tot nu toe vooral  een
preventieve controle, die gericht is op het voorkomen van overtredingen:
zonder dat er sprake is van (een  verdenking van) overtredingen, hebben ze
direct invloed op het begaan van het persoonlijke leven van velen.  Camera's
in de stad, identiteitsplicht en medische dossiers op smart-card: een
preventie-ideologie die slechts tot  gevolg heeft dat iedereen al bij
voorbaat verdacht wordt en die alleen maar leidt tot meer angst.

Wil van der Schans
respub@xs4all.nl


Verder lezen:
 

Administratieve Apartheid - Brochure van het Autonoom Centrum over controle
en registratie van mensen met en  zonder verblijfsvergunning, juni 1996
 
Integrale veiligheid - Justitiële Verkenningen nr. 5, juni 1995
 
In Beeld gebracht - privacyregels voor het gebruik van videocamera's voor
toezicht en beveiliging, Registratiekamer,  januari 1997
 
Big Brother - Britains web of surveillance and the new technological order,
1996, Simon Davies
 
Bürgerrechte & Polizei/CILIP nr. 60, Special Ueberwachungstechnologien deel 1
 
Bürgerrechte & Polizei/CILIP nr. 61, Special Ueberwachungstechnologien deel 2
 
  




--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.